عامل وادار سازنده به محاسبه

یکی از دستورالعملهای انسان ساز برای زندگی،وصیت امام صادق علیه السلام به یكى از اصحاب خاصّشان به نام عبداللّه بن جندب است كه مقامات والایى در معنویات و معارف داشته است. سلسله مطالب _ ره جویان صادق _ به بیان و توضیح جملات ایشان می پردازد.

‌بر هر مسلمانی كه ما را می‌شناسد، لازم است كه هر روز، اعمالش را بر خود عرضه بدارد و از نفس خود حساب بكشد؛ اگر كار خوبی در آنها یافت، بر آن بیفزاید و اگر كار زشتی یافت، طلب بخشایش نماید تا در قیامت دچار رسوایی نگردد.

• محاسبه نفس

هر كس باید از خود حساب بكشد و دست كم، در هر شبانه روز، یك بار خود را محاسبه كند. بهترین موقع برای این كار شب‌ها است كه پیش از خواب، دست كم، چند دقیقه در رفتارمان تأمل كنیم و ببینیم آیا كارهایی كه انجام داده ایم درست بوده است یا نه. اگر خطایی انجام داده ایم، به آن معترف باشیم و در صدد جبران آن برآییم.

امام صادق علیه السلام در این روایت به ابن جندب می‌فرمایند: ‌ای پسر جندب، بر هر مسلمانی كه ما را می‌شناسد، لازم است كه در هر روز و شب، اعمالش را بر خود عرضه بدارد و از نفس خود حساب بكشد؛ اگر كار خوبی در آنها یافت، بر آن بیفزاید و اگر كار زشتی یافت، طلب بخشایش نماید تا در قیامت دچار رسوایی نگردد.

• عامل وادار سازنده انسان به محاسبه

امام صادق علیه السلام در این روایت، بر این نكته تأكید دارند كه هر مسلمانی كه ما را می‌شناسد و خود را به ما منتسب می‌كند و می‌خواهد برنامه زندگیش را از ما بگیرد، باید كارهای خود را وارسی كند.

از جمله ویژگی‌هایی كه خدای متعال به روح انسان عطا كرده این است كه می‌تواند بر اعمال خود نظارت و مراقبت داشته باشد. انسان موجودی است كه می‌تواند خود را تشویق كند، تنبیه نماید، توبیخ كند و.... این یكی از الطاف خداوند است كه به انسان مرحمت كرده است.

طبق این روایت، انسان باید حسابرس اعمال خود باشد، اگر كار خوبی در اعمالش مشاهده كرد، توجه داشته باشد كه لطفی از جانب خدا است، از او توفیق بخواهد كه آن كار را بیش‌تر انجام دهد. در چنین حالتی، ابتدا خدا را شكر گزارد، سپس از او بخواهد كه توفیق عنایت كند تا فردا كارهای بهتر و بیش تری انجام دهد. اگر هم لغزشی در اعمال خود مشاهده كرد، تدارك كند و پیش از همه، توبه نماید. البته گاهی توبه لوازمی دارد؛ مثلا، اگر عملی از او فوت شده، قضا نماید یا اگر حقی از كسی ضایع ساخته، ادا كند و یا چنان چه كار زشت دیگری انجام داده، آن را جبران نماید تا كارهای بد در روح او رسوخ نكند و در نهایت، در قیامت نیز رسوا نشود.

امام صادق علیه السلام در كلمات خود، ضمن اشاره به محاسبه، این نكته را هم متذكر می‌شوند كه:«تا در قیامت، رسوا نگردد» این هشدار ایجاب می‌كند تا ما كاملا مراقب باشیم و كاری نكنیم كه در قیامت رسوا شویم؛ چرا كه در آن روز، دیگر راهی برای جبران وجود نخواهد داشت و به حسرت مبتلا خواهیم شد.

از نظر روحی، چنین هشدارهایی مهم و مؤثر است؛ زیرا تا وقتی انسان سود یا ضرر كاری را درك نكند نسبت به انجام یا ترك آن رغبتی نشان نمی‌دهد. عاملی كه انسان را وادار به انجام كاری می‌كند، نفع و مصلحتی است كه از كار عاید او می‌شود. نیز آنچه او را از انجام آن باز می‌دارد، ترس از گرفتاری است. اگر بخواهیم برنامه صحیحی اجرا كنیم، باید فواید آن را در نظرمان مجسّم نماییم تا انگیزه‌ای برای انجام آن داشته باشیم و آن را بهتر انجام دهیم. عدم توجه به این مسایل و در نتیجه، كار بدون انگیزه، موجب می‌شود انسان تنبل بار بیاید و مسایل را جدی نگیرد. بنابراین برای جلوگیری از پشیمانی -كه از هر عذابی دردناك‌تر است - انسان باید از همین حالا به حساب خود رسیدگی كند.

ركن اساسی اعتقاد به معاد، اعتقاد به حساب است. آنچه مهم است این اعتقاد است كه در آن جهان زنده می‌شویم تا نتیجه اعمالمان را ببینیم، وگرنه صرف اعتقاد به زنده شدن كارآیی ندارد. لازمه چنین اعتقادی توجه به عاقبت كار در همین دنیا است. پیامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) درروایتی می‌فرمایند:

«حَاسِبُوا اَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحاسَبوا؛» پیش از آن كه به حساب شما برسند، خود را مورد محاسبه قرار دهید.

اگر چنین باوری در انسان وجود داشته باشد كه روزی به همه اعمالش رسیدگی می‌گردد و مطابق آنها دقیقاً پاداش یا كیفر داده می‌شود، به فكر محاسبه نفس خود می‌افتد و از خود حساب می‌كشد.

منبع:

مصباح یزدی، محمدتقی، پندهاى امام صادق(علیه السلام) به ره‌جویان صادق، با اندکی تصرف.